In de provincie Friesland bevinden zich in een aantal steden en dorpen (overblijfselen van) kleine kastelen. Van de 26 voormalige Friese ‘burchten’ is in feite het Poptaslot te Marssum het enige kasteel dat nog geheel intact is.
De stins werd in de eerste helft van de 16e eeuw gebouwd in opdracht van de familie Heringa, die het slot jarenlang bewoonde. Dr. Henricus Popta, een welgestelde advocaat uit Leeuwarden, kocht het kasteel in 1687. Na een grondige restauratie aan het begin van de 20e eeuw kreeg het slot de vorm die het nu nog steeds kent. Naast het kasteel is ook het poortgebouw behouden gebleven. Tegenwoordig doet het Poptaslot dienst als museum en is dus toegankelijk voor bezoekers.
Onderhoud en restauraties
De meeste Friese kastelen zijn in de loop der eeuwen in verval geraakt en gesloopt. Gelukkig zijn er een aantal gespaard gebleven, zoals het hierboven genoemde Poptaslot en de zeer fraaie Martena State te Koarnjum (Cornjum). Deze monumenten werden door de jaren heen goed onderhouden en wanneer dat nodig was gerestaureerd.
Bedrijfsauto’s beschikken tegenwoordig over een praktische bedrijfswageninrichting waarmee dit soort werkzaamheden effectief verricht kunnen worden: gereedschappen en andere benodigdheden kunnen op een overzichtelijke manier worden meegenomen naar het betreffende slot, zodat de onderhouds- en eventuele restauratiewerkzaamheden zonder nodeloos oponthoud voortgezet kunnen worden. Zo is de klus gauw geklaard en kunnen ook volgende generaties genieten van deze prachtige parels in het Friese landschap.
De Schierstins
Elk Fries kasteel is ontstaan uit een stins, een woontoren van steen. Stins betekent letterlijk ‘steenhuis’. Stinsen werden in de loop der tijd vaak uitgebouwd tot kastelen of kasteelachtige landhuizen, de zogeheten States. De Schierstins te Feanwâlden (Veenwouden) is de enige stins waarvan de oorspronkelijkheid bewaard is gebleven. Ook deze stins, die aan het begin van de 14e eeuw werd opgericht, werd ooit met slopen bedreigd. Het gebouw werd in de afgelopen eeuwen meerdere malen gerestaureerd.
Resterende poortgebouwen
Een vijftal Friese dorpen beschikt over een historisch poortgebouw. Een stins was indertijd omgeven door een slotgracht, waarbij het landgoed te bereiken was via een poort die in de meeste gevallen voorzien was van schietgaten. Een poort maakte immers deel uit van de verdediging van het kasteel.
Het oudste poortgebouw dateert uit de 15e eeuw en bevindt zich in Berltsum (Berlikum). Deze poort is onderwijl verbouwd tot woonhuis. Ook in Hjerbeam (Herbaijum) staat nog een oude poort: een overblijfsel van de voormalige Sickema State. Bij het dorp Raerd (Rauwerd) ligt het Raerder Bosk: een park dat omgeven is door een slotgracht. Het park met daarin prachtige stinsenplanten is te bereiken via een poort welke dateert uit 1603. De poort maakte vroeger deel uit van het landgoed Jongema State. De andere behouden gebleven poortgebouwen staan in de dorpen Seisbierrum (Sexbierum) en Bears (Beers) en dateren uit respectievelijk 1604 en 1616.
